Spookbeeld van de vrijheid

Sinds zijn succesvolle langspeelfilmdebuut Abel (1986) kenmerken de films van Alex van Warmerdam zich door herkenbare locaties, een precieze, aan Kuifje ontleende stijl en compacte dialogen. Desondanks is zijn filmoeuvre lastig te peilen, omdat zijn werk steeds de scheidslijn tussen ‘normaal’ en ‘abnormaal’ aftast, tussen tragedie en komedie schippert en op genreconventies varieert (sprookje, western, sciencefiction, huisvredebreukthriller). Deze studie biedt analyses van de tien films van Van Warmerdam en neemt als rode draad zijn fascinatie met rollenspel: waarom is ‘oprecht veinzen’ te verkiezen boven het streven naar ‘authenticiteit’? Andere thematische obsessies die worden aangesneden: hoe verzetten zijn films zich tegen een psychologisch realisme? Hoe spoort zijn werk kijkers aan tot reflecties op hun kijkhoudingen? Hoe verhoudt het zich tot zijn idee dat hij een calvinistische katholiek is? Wat is het verschil tussen (zwarte) humor en grappen? En op welke momenten ontsporen zijn films in (geestige) gewelddadigheid? Deze vragen worden mede besproken door zijn werk af te zetten tegen films van onder andere Luis Buñuel, Pier Paolo Pasolini, Alfred Hitchcock, Sergio Leone, de Coen brothers, en een sketch van Monty Python. Peter Verstraten is filmwetenschapper aan de Universiteit Leiden.